25 қазан – Республика күні: Елдік идея мен тарихи таңдау

1990 жылдың 25 қазанында Қазақ КСР‑нің мемлекеттік егемендігі туралы Декларация қабылданып, сол арқылы Қазақ КСР әкімшілік‑бірлігі бұрынғы Кеңес режимінен өзгеше, дербес құқылы субъектіге айналды.

Жол бастауы
Ол күні қабылданған құжат – тарихи маңызы жағынан Қазақстан үшін алғашқы нақты саяси қадамдардың бірі болды. Жоғарғы Кеңестің шешімі арқылы Қазақстанның мемлекет ретінде өзіндік жекеменшік құқықтары, бюджеттік дербестік, халықаралық қатынастарға шығу мүмкіндігі және мемлекеттік рәміздерді иелену идеялары жарияланған еді. Бірақ ол жол жылдам әрі кедергісіз болмайтыны кейінгі оқиғалардан белгілі: жария декларациядан кейін республиканың толық тәуелсіз мемлекетке айналу жолы ұзақ және күрделі болды.

Мерекелік мәртебе мен тарихы
1995 жылы 25 қазан «Республика күні» ретінде алғаш жарияланып, сол күн мемлекет іс‑шараларымен белгіленуге жалғасты. Алайда 2001 жылдан бастап бұл күннің мерекелік мәртебесі өзгеріп, кейін 2009 жылы тіпті мерекелер тізімінен алынып тасталды. Бірақ 2022 жылы Парламент арқылы қабылданған заңға сәйкес 25 қазан – «Ұлттық мереке – Республика күні» мәртебесін қайта алды. Осы рет­пен Қазақстанда бұл күн, дербес мереке ретінде емес – ұлттық маңызы жағынан ерекше маңызды оқиғалар қатарына қосылды.

Мерекенің бүгінгі сипаты
Бүгінгі таңда «Республика күні» ел ішінде түрлі мәдени, білім беру, азаматтық іс‑шаралармен аталып өтеді. Мәселен, астана мен облыс орталықтарында концерттер, көрмелер, ұлттық спорт түрлерінен жарыстар ұйымдастырылады. Бұдан бөлек, бұл күн азаматтық сана мен ұлт бірлігінің символы ретінде де қолданысқа еніп отыр: түрлі этностар мен ұлтаралық топтар үшін ортақ мереке бейнесін қалыптастырады.

Неге маңызы зор?
«Республика күні» арқылы қоғам мемлекет‑құрылымдық өзгерістерге көз жүгіртеді: Қазақстан дербес, тәуелсіз, ішінде көпұлтты қауымдастық ретінде қалыптасқан ел екендігін тағы да бір сәтте еске алады. Сол себепті тарихшылар бұл күнді «жалған емес, нақты мемлекет қалыптасудың бастауы» ретінде бағалайды.

Алға қадам
Мереке ретінде оны өткізу формасы әр жыл сайын байытылады: өңірлік ерекшеліктер ескеріліп, жастарға, көпұлтты қоғамға бағытталған шығармашылық және азаматтық жобалар қолға алынады. Бұл – мерекені сипаты жағынан серпінді, жалпыхалықтық етеді.

Әр 25 қазан – барша қазақстандықтар үшін өткенге тағзым, бүгінге саналы көзқарас және болашаққа сеніммен қарау күні. Мемлекет пен қоғамның ортақ тәжірибесі болып табылатын бұл дата, еліміздің саяси‑қоғамдық өміріне үнемі жаңаша мағына енгізулері керек.